เมื่อสมองชอบ ‘เติมคำ’ เอง
.
เคยไหม?
.
เดินเข้าห้องน้ำในห้าง แล้วเข้าผิดห้อง
.
เพราะเราคาดว่าห้องน้ำชายอยู่ขวาเหมือนทุกที
.
แต่ห้างนี้ดันสลับซ้าย – ขวา .. และเราไม่ทันสังเกตป้าย
.
เราเข้าผิดเพราะ “ความเคยชิน” ไม่ใช่เพราะ “ความจริง”
.
หรือเวลาลูกค้าประจำสั่งอเมริกาโน่เย็นไม่หวานทุกวัน อยู่ๆวันนึงเปลี่ยนใจสั่ง คาปูชิโน่เย็น .. บาริสต้าคนเดิมชงเพลิน ทำอเมริกาโนไม่หวานให้เหมือนเดิม ทั้งๆที่ตอนรับออร์เดอร์ก็ทวนแล้วว่า ‘คาปูชิโน่เย็น’
.
ถ้าเคยพบกับสิ่งเหล่านี้ในชีวิตประจำวัน นั่นแหละที่เรียกว่า ‘Expectation Bias’
.
จะบอกว่า .. มันเกิดขึ้นในห้องนักบิน บ่อยกว่าที่คิดไว้
.
งานวิจัยที่อ้างถึงโดย คณะกรรมการความปลอดภัยการขนส่งแห่งชาติของสหรัฐฯ (NTSB) ให้คำนิยามไว้อย่างชัดเจนว่า
.
Expectation Bias คือแนวคิดทางจิตวิทยาเกี่ยวกับการรับรู้และการตัดสินใจ ซึ่งสามารถทำให้การประเมินสิ่งต่างๆนั้นผิดพลาดไป แม้จะมีข้อมูลตรงข้าม หรือข้อมูลเห็นแย้งขนาดไหนก็ตาม – อ้างอิงจาก ภัทตาจารจี (Bhattacherjee) นักวิชาการด้านระบบสารสนเทศ (Information Systems) ซึ่งเป็นที่รู้จักจากการพัฒนาโมเดล Expectation-Confirmation Model (ECM) ในปี 2001
.
หากจะแปลให้เข้าใจง่ายขึ้นไปอีก
.
Expectancy Bias หรือ ผลจากความคาดหวังของผู้สังเกต (Observer-Expectancy Effect)
.
คืออคติที่เกิดขึ้นเมื่อ ความเชื่อของบุคคลมีอิทธิพลต่อการตีความ พฤติกรรม และการตอบสนองต่อสถานการณ์
.
พูดง่ายๆ ก็คือ
.
สมองของเรารับรู้ “สิ่งที่คาดว่าจะเห็น” มากกว่าสิ่งที่อยู่ตรงหน้า เป็นอคติที่ฝังอยู่ในกระบวนการคิด ซึ่งเกิดขึ้นได้กับทุกคน โดยไม่รู้ตัว
.
ในห้องนักบิน บางครั้ง สมองก็เดาเหมือนกัน
.
สมมติ นักบินคนหนึ่ง บินอยู่สนามบินเดิมมาหลายสิบครั้ง ทุกครั้งหอบังคับการบิน (ATC) มักให้เคลียร์ข้ามเข้าไปตั้งตัวที่รันเวย์ 27
.
จนวันที่มีเครื่องลำอื่นบินเข้ามา กำลังจะลงจอด
.
ATC สั่งว่า “Hold short” (หมายถึงให้หยุดรอก่อน อย่าเพิ่งเข้าไป)
.
แต่นักบินกลับได้ยิน ว่า “Cleared to line up Runway 27”
.
เขาไม่ได้หูฝาด .. แต่เขาได้ยินในสิ่งที่เขา คาดว่าจะได้ยิน เหมือนเช่นทุกๆครั้งที่ผ่านมา
.
เพราะสมองของเรามีฟังก์ชัน ‘เติมคำ’ ให้กับสิ่งที่มันคุ้นเคย
.
เหมือนเวลาเราอ่านข้อความเร็วๆ แล้วอ่านคำผิด แต่สมองกลับเชื่อว่า ‘อ่านถูกแล้ว’
.
สรุปได้ว่า Expectation Bias คือ อคติที่สมองของเรามีต่อสิ่งที่คาดหวังไว้ล่วงหน้า
.
คือการมองเห็นหรือได้ยิน “สิ่งที่คุ้น”
.
แม้มันจะ “ไม่ใช่” สิ่งที่อยู่ตรงหน้า
.
กรณีศึกษาในอดีตเช่น
.
ในปี 2008 เดือนสิงหาคม เครื่องบิน MD-82 ของสายการบิน Spanair ตกภายหลังวิ่งขึ้นจากสนามบินมาดริด-บาราคัส (Madrid-Barajas)
.
เพราะนักบินเทคออฟโดยไม่ได้ตั้ง Flaps/Slats ไว้ในตำแหน่งที่ควรตั้ง
.
แม้ผู้ช่วยนักบิน (FO) อาจได้พูดไปแล้วว่า “ตั้ง Flap ไว้ที่ 11 องศา” ทั้งๆที่ความจริงยังไม่ได้ตั้ง
.
เขาไม่ได้โกหก .. เขาแค่ “พูดสิ่งที่เคยพูด”
.
สมองเขาเติมภาพในหัว .. แล้วปากก็พูดตามภาพนั้น และคิดว่าทำแล้ว ส่วนกัปตันเองก็ไม่ได้สังเกตดู เพราะอาจ “เชื่อ” เช่นเดียวกัน
.
แนวคิดนี้ชี้ให้เห็นว่า ความคาดหวังของบุคคลสามารถมีอิทธิพลต่อการรับรู้และการตีความข้อมูลที่ได้รับ ซึ่งอาจนำไปสู่การตัดสินใจที่ไม่ถูกต้องหรือการเพิกเฉยต่อข้อมูลที่ขัดแย้งกับความคาดหวังเดิม
.
บทวิเคราะห์บางฉบับแนะนำไว้ว่า
.
เวลานักบินได้รับคำแนะนำจาก ATC ให้พูดทวนในใจทันที แล้วถามตัวเองว่า
.
“มันสมเหตุสมผลไหม?”
.
ถ้าคุณได้ยินว่า “Cleared to land Runway 14”
.
– ตรวจสอบหน้าจอหรือแผนที่ในห้องนักบิน
– ตรวจสอบความสูง ความเร็ว และตำแหน่ง
.
เหมือนเวลาที่เราคิดว่ามีใครเรียกชื่อเรา
.
– อย่ารีบพยักหน้าตอบทันที
– ถามกลับให้แน่ใจว่า “เค้าเรียกเราจริงหรือเปล่า?”
.
ป้องกันมันด้วย “ความสงสัยเชิงสร้างสรรค์”
.
เปิดใจกว้าง ใช้เกณฑ์ที่ชัดเจนและอิงหลักฐาน
.
และลดอิทธิพลจากความเชื่อส่วนตัว
.
Expectation Bias เอาชนะได้ ด้วยนิสัยง่ายๆ ที่เรียกว่า ‘Active Cross-check’
.
ตั้งคำถามกับสิ่งที่เห็น
.
กล้าตรวจสอบแม้ในสิ่งที่ทำมาเป็นประจำเป็นร้อยๆครั้งแล้ว
.
ไม่เชื่อในความเคยชินมากเกินไป
.
เพราะสุดยอดนักบิน ไม่ใช่คนที่จำแม่นที่สุด
.
แต่คือคนที่ “กล้าสงสัยในสิ่งที่ตัวเองมั่นใจเกินไป”
.
….
.
ในชีวิตประจำวันก็คงไม่ต่างกัน
.
Expectation Bias ทำให้เราตัดสินคนจากสิ่งที่เคยเจอ
.
ฟังไม่ครบก็เข้าใจไปก่อน
.
เห็นบางส่วนก็เชื่อว่านั่นคือทั้งหมด
.
เรามักไม่เห็นโลกอย่างที่มันเป็น
.
เราเห็นโลกอย่างที่เรา ‘อยากจะเห็น อยากจะให้เป็น’ มากกว่า
.
และนี่คือจุดเริ่มต้นของความเข้าใจผิดและความขัดแย้ง หรือแม้แต่… ความสูญเสีย
.
สรุปแล้ว สมองเราไม่ผิด .. แต่มันแค่คาดหวัง
.
มันคือ Expectation Bias ไม่ใช่ความขี้ลืม
.
แต่เป็น “โปรแกรมอัตโนมัติ” ในสมอง
.
ที่ช่วยให้เราทำสิ่งต่างๆ ได้ไวขึ้น
.
แต่ถ้าเรา ‘รีบมากเกินไป’ จนไม่ตรวจสอบอะไรเลย โปรแกรมนี้จะพาเราหลงทาง
.
จงสงสัยแม้ในสิ่งที่มั่นใจ
.
เพราะสิ่งที่อันตรายที่สุดในห้องนักบิน
.
ไม่ใช่สภาพอากาศ
.
ไม่ใช่เครื่องยนต์ขัดข้อง
.
แต่คือ “ความมั่นใจผิดๆ” ที่เกิดจากสิ่งที่เราคาดว่าจะได้เห็นและได้ยิน
.
จงกล้าตั้งคำถามกับตัวเองและคนอื่น
.
ฟังให้ครบ มองให้ลึก ถามให้ชัด
.
เพราะในบางครั้ง
.
สิ่งที่ตาเห็น อาจไม่ใช่สิ่งที่กำลังเกิดขึ้นจริง
.
และสิ่งที่สมองเติม .. อาจพาเราหลงทาง
.
.
อ่านบทความอื่นๆได้ใน Facebook Page : Hovering Inspirations 👇
https://www.facebook.com/profile.php?id=61558412223812&mibextid=ZbWKwL