Skip to content

กับดักของ ‘อคติแห่งความเชื่อ’ ในห้องนักบิน

คำสอนเบื้องต้นของครูการบินทั่วโลกบอกไว้ว่า
.
“ร่างกายกำลังโกหกเรา – จงเชื่อเครื่องวัด”
<Your body is lying to you. Trust your instruments.>
.
หนึ่งในความขัดแย้งที่อันตรายที่สุดระหว่างมนุษย์กับเครื่องจักร คือเมื่อ “ร่างกาย” กับ “เครื่องวัด” บอกคนละอย่าง
.
ถามว่าถ้าเราต้องเลือก .. จะเลือกอะไร
.
นักบินจำนวนไม่น้อยเลือกเชื่อ “ความรู้สึกของตัวเอง”
.
ท่ามกลางพายุ เมฆหมอก หรือในคืนที่มืดสนิท
.
เพียงเพราะ พวกเขาเชื่อและมั่นใจว่ากำลังบินอยู่ตรงไหน
.
แต่นั่น อาจเป็นจุดเริ่มต้นของโศกนาฏกรรมบนฟ้าที่เคยเกิดขึ้นมาแล้วนับไม่ถ้วน
.
📌 Confirmation Bias คือ กับดักทางความคิดที่แยบยลที่สุดของสมอง
.
Confirmation Bias คือกระบวนการที่สมองมนุษย์เลือก “เชื่อ” ข้อมูลที่สอดคล้องกับสิ่งที่ตัวเองเข้าใจอยู่แล้ว และ “ปัดตก” ข้อมูลที่ขัดแย้งกับความเชื่อนั้นโดยไม่รู้ตัว
.
นักจิตวิทยาการบินบอกว่า
.
“Once you believe you’re level, everything you see confirms that.
Even if you’re spiraling downwards.”
.
(เมื่อคุณเชื่อว่าตัวเองกำลังบินตรงบินระดับ สิ่งที่เห็นทั้งหมดจะยืนยันความเชื่อนั้น แม้เครื่องกำลังหมุนวนตกลงมาก็ตาม)
.
จากแนวคิดของ Festinger (ปี 1957) นักจิตวิทยาชาวอเมริกัน และ Nickerson (ปี 1998) นักวิจัยด้านจิตวิทยาชาวอเมริกัน พบว่า
.
เมื่อคนเรามีความเชื่อหรือสมมติฐานในใจแล้ว มักมีแนวโน้มที่จะค้นหาและตีความข้อมูลในลักษณะที่ยืนยันความเชื่อเดิม โดยเฉพาะมักจะมองข้ามข้อมูลที่ขัดแย้งกับความเชื่อนั้น
.
หมายความว่า
.
สมองเราจะเริ่ม “กรอง” ข้อมูลโดยอัตโนมัติ
.
โดยข้อมูลที่ “ยืนยัน” สิ่งที่เชื่อ จะถูกรับง่ายและเร็ว
.
แต่ข้อมูลที่ “ขัดแย้ง” จะถูกตั้งคำถามน้อยหรือแม้กระทั่งมองข้ามมันไป
.
ฟังดูธรรมดา แต่ในห้องนักบิน มันเป็นเรื่องของความเป็นความตายที่รออยู่
.
โดยเฉพาะในยามที่ทัศนวิสัยจำกัด อยู่ในสภาพที่มองออกไปนอกห้องนักบินแล้ว ไม่เห็นอะไรเลย สภาพอากาศที่นักบินเรียกมันว่า IMC
.
IMC – เมื่อฟ้ากลายเป็นศัตรูของความรู้สึก
.
IMC (Instrument Meteorological Conditions) คือ สภาพอากาศที่ไม่เอื้ออำนวยต่อการบินด้วยสายตา ทำให้นักบินต้องพึ่งพาเครื่องวัดในการนำทางและควบคุมอากาศยาน
.
ในสถานการณ์แบบนี้ สมองมนุษย์มักจะถูก “หลอก” ได้ง่ายอย่างไม่น่าเชื่อ ยกตัวอย่างเช่น
.
– บินเอียงโดยไม่รู้ตัว
– รู้สึกเหมือนกำลังไต่ระดับ ขณะที่เครื่องวัดบอกว่าเครื่องกำลังตกและหัวทิ่มอยู่
– รู้สึกว่าอยู่ตรงกลางเส้นทาง ทั้งที่จริงเบี่ยงจากแนวเส้นทางไปมาก
.
สาเหตุหลักคือการเกิด Vestibular Illusion หรือสภาวะการถูกหลอกลวงจากอวัยวะทรงตัวภายในหูชั้นใน
.
Vestibular – เวสติบูลาร์ คือระบบทรงตัว ประกอบด้วยอวัยวะรับความรู้สึกในหูชั้นใน มีหน้าที่รับรู้การเคลื่อนไหว อาการหมุน อาการเอียง ระบบนี้ช่วยให้เรารับรู้ว่าเรากำลังเคลื่อนไหวอย่างไร และสิ่งรอบตัวเราเคลื่อนไหวอย่างไร กรณีนักบินทำการบินในสภาพอากาศที่ไร้จุดอ้างอิง เช่น ใน IMC หรือบินในเวลากลางคืนที่มืดมากๆ ระบบนี้อาจส่ง ‘สัญญาณหลอก’ ทำให้นักบินรู้สึกผิดไปจากความเป็นจริง
.
สถิติจาก FAA ระบุว่า นักบิน VFR ที่บังเอิญเข้าสู่ IMC .. ร้อยละ 90 สูญเสียการควบคุมภายในเวลาไม่ถึง 3 นาที
.
ตัวอย่างในอดีตที่ไม่ควรเกิดขึ้นซ้ำ
.
หนึ่งในอุบัติเหตุทางอากาศที่เป็นผลจาก Confirmation Bias และการไม่เชื่อเครื่องวัดคือเหตุการณ์ของ จอห์น เอฟ. เคนเนดี จูเนียร์ (John F. Kennedy Jr.)
.
วันที่ 16 กรกฎาคม 1999 เขาบินเครื่อง Piper Saratoga เข้าสู่สภาพอากาศมืดมัวเหนือมหาสมุทรแอตแลนติก ยามค่ำคืน
.
ไม่มีขอบฟ้าให้เห็น ไม่มีดาว ไม่มีเส้นแบ่งกลางระหว่างน้ำกับฟ้า
.
เขาถือ PPL (Private Pilot Licence) แต่ไม่มีศักยการบิน IR (Instrument Rating)
.
เขายังคงบินต่อไปโดยเชื่อว่า “ตัวเองเอาอยู่”
.
เครื่องบินตกทะเลในลักษณะเครื่องค่อยๆบินหมุนวนและดิ่งลง (Descending spiral) – อาการคลาสสิกของ Graveyard Spiral (เข้าใจผิดว่าบินตรง แต่จริงๆกำลังวนดิ่งลงเรื่อยๆ)
.
ประเด็นคือ เขาไม่ได้ส่งสัญญาณขอความช่วยเหลือเลย อาจเพราะเขายังเชื่อว่า “บินได้ดีอยู่”
.
….
.
เมื่อการตัดสินใจใช้ ‘ความรู้สึก’ กลายเป็นการปิดกั้น ‘ความจริง’
.
เมื่อเราบินด้วยความเชื่อมากกว่าความจริง
.
เรากำลังเปลี่ยนห้องนักบินให้กลายเป็นกับดักของตัวเอง
.
และที่แย่ที่สุดคือ…สมองจะปฏิเสธสัญญาณเตือนทุกชนิด
.
จนกระทั่ง .. มันสายเกินไป
.
การไม่ยอมปรับ Mental Model (ภาพจำลองสถานการณ์ – หาอ่านได้ในโพสก่อนๆ)
.
มักเกิดขึ้นจนกว่าเหตุการณ์จะ “รุนแรงผิดปกติ” จนเราปฏิเสธไม่ได้อีก
.
แต่ในห้องนักบิน ความผิดปกติในลักษณะนี้ .. มักหมายถึงวินาทีสุดท้ายของชีวิต
.
ทางออกของปัญหา ไม่ใช่แค่รู้ .. แต่ต้องฝึก
.
“Instrument scan คือการดูเครื่องวัด และต้อง Anti-bias scan คือการดูใจตัวเองด้วย”
.
นักบินที่ดีต้อง ฝึกอ่านเครื่องวัดให้เป็นระบบ ตีความได้เร็ว และฝึกตั้งคำถามกับความเชื่อของตนเอง
.
🎯 วิธีฝึกเพื่อลด Confirmation Bias เช่น
.
– Double-check data – อย่าเช็กแค่เพียงอุปกรณ์เดียว หากมีอุปกรณ์สำรอง ก็ต้องเช็กเพื่อยืนยันกันและกันด้วย
– Crew Challenge – เปิดโอกาสให้ลูกเรือหรือนักบินที่บินด้วยกันถามคำถาม ไม่ใช่แค่พยักหน้า
– Pre-mortem brief – ถามล่วงหน้ากับตัวเองว่า “ถ้าเราผิด เราจะรู้ได้จากอะไร?”
– Trust instruments, not instincts – เครื่องวัดไม่มีอารมณ์ ไม่เคยเหนื่อย ไม่เคยเชื่อมั่นเกินไปเหมือนคน ดังนั้น ไว้ใจเครื่องวัดได้
.
✍️ บทสรุป
.
Confirmation Bias ไม่ใช่ศัตรูของนักบินเพราะมัน “ซับซ้อน”
.
แต่มันอันตราย…เพราะมัน “แนบเนียนและมาแบบไม่รู้ตัว”
.
และใน IMC ที่มืดมน
.
เมื่อโลกภายนอกไม่มีจุดอ้างอิง
.
เราต้องยึดจุดอ้างอิงจากภายในที่แม่นยำที่สุด .. นั่นก็คือ ‘เครื่องวัด’
.
อย่าให้ความมั่นใจ .. กลบเสียงเตือน
.
อย่าให้ความรู้สึก .. บดบังความจริง
.
“Fly the panel, not your gut.”
.
นี่คือ .. คำเตือนที่นักบินทุกคนควรจำไว้ตลอดชีวิต
.
.

อ่านบทความอื่นๆได้ใน Facebook Page : Hovering Inspirations 👇

https://www.facebook.com/profile.php?id=61558412223812&mibextid=ZbWKwL

ใส่ความเห็น

อีเมลของคุณจะไม่แสดงให้คนอื่นเห็น ช่องข้อมูลจำเป็นถูกทำเครื่องหมาย *