Recency Bias – อคติแห่งความสดใหม่

หนึ่งในกับดักทางความคิด ที่เกิดจากความทรงจำล่าสุด และมันบดบังการตัดสินใจของเราในชีวิตประจำวัน หรือแม้แต่หลอกนักบินที่กำลังคอนโทรลเครื่องอยู่บนอากาศได้อย่างแนบเนียน

.

แดเนียล คาห์เนอมัน (Daniel Kahneman) นักจิตวิทยารางวัลโนเบลชาวอิสราเอล-อเมริกัน และเป็นเจ้าของหนังสือชื่อดังระดับโลก หนังสือ Thinking, Fast and Slow เขาเคยบอกไว้ว่า

.

“เรามักตัดสินอนาคต จากเสียงดังวุ่นวายของปัจจุบัน”

<“We judge the future by the noise of the present.” – Daniel Kahneman>

.

มนุษย์คือสิ่งมีชีวิตที่ชอบจดจำ แต่ความจำของเรานั้น มักชอบเข้าข้างสิ่งที่เพิ่งเกิดขึ้นล่าสุด

.

ไม่ใช่เพราะมันสำคัญกว่า

.

แต่เพราะมัน ‘สด’ กว่า

.

นี่คือกับดักของสมองที่เรียกว่า Recency Bias คือ อคติที่ทำให้เรายึดติดกับสิ่งที่เพิ่งเกิดขึ้น และละเลยสิ่งที่ควรพิจารณาอย่างมีเหตุผล

.

หากเกิดในห้องนักบิน มันอาจทำให้กัปตันเชื่อว่าปัญหาที่เกิดขึ้นตอนนี้เหมือนปัญหาที่เคยเกิดในครั้งก่อน ทั้งที่สาเหตุที่แท้จริง .. อาจต่างกันโดยสิ้นเชิง

.

คำนิยามของ Recency Bias

.

Recency Bias คือแนวโน้มที่มนุษย์จะให้น้ำหนักกับข้อมูล เหตุการณ์ หรือประสบการณ์ล่าสุด มากกว่าสิ่งที่เกิดขึ้นก่อนหน้า หรือข้อมูลที่สมบูรณ์กว่าแต่เข้าถึงยาก

.

แดเนียล เจ. เลวิติน นักประสาทวิทยาชาวแคนาดา-อเมริกัน บอกว่า เมื่อข้อมูลถูกดึงขึ้นมาได้ง่าย เรามักเข้าใจผิดว่ามัน ‘ถูกต้อง’ เพียงเพราะมัน ‘จำง่าย’

<“When information is easy to recall, we confuse ease with accuracy.”

— Daniel Levitin, ผู้เขียนหนังสือ “สมองเป็นระเบียบ” – The Organized Mind>

.

คำอธิบายทางจิตวิทยาคือ

.

สมองของเราชอบสิ่งที่ ‘จำง่าย’ มากกว่าสิ่งที่ ‘คิดยาก’ เพราะการคิดวิเคราะห์ต้องใช้พลังงาน และสมองของคนเราก็ชอบขี้เกียจโดยธรรมชาติ

.

จากข้อจำกัด สู่ความลำเอียง

.

Recency Bias แตกต่างจากปรากฏการณ์ที่เรียกว่า Recency Effect ซึ่งหมายถึงความสามารถของคนเราที่จะจำ ‘สิ่งสุดท้าย’ ได้ดีกว่าส่วนอื่นๆในลำดับนั้นๆ เช่น หมายเลขท้ายๆ ของชุดตัวเลข ที่เรามักจะจำกันได้แม่น

.

อธิบายง่ายๆคือ

.

– Recency Effect คือข้อจำกัดของความจำระยะสั้น

– Recency Bias คือความลำเอียงในการตัดสินใจ

.

ดังนั้น

.

Recency Effect คือสิ่งที่สมองทำไม่ได้ เป็นข้อจำกัดของความจำ ในขณะที่ Recency Bias คือสิ่งที่เราเลือกที่จะทำหรือไม่ทำ

.

ในโลกของการบิน Recency Bias แฝงตัวอยู่ในหลายเหตุการณ์ เช่น

.

การวิเคราะห์ที่ผิดพลาดของนักบิน

.

เมื่อเห็นค่าพารามิเตอร์เครื่องยนต์ผิดปกติ นักบินอาจนึกถึงเหตุการณ์คล้ายกันล่าสุด

.

และตีความผิดพลาด เพราะ “คิดว่าใช่” ต้องเกิดอาการแบบนี้แน่ๆ และต้องแก้แบบเดิมที่เคยทำ .. แต่อันที่จริง “ไม่ใช่”

.

Recency Bias ในชีวิตประจำวันก็พบบ่อยมาก

.

เราพบอคติชนิดนี้ได้ในหลายเรื่อง เช่น

.

– หุ้นขึ้นเมื่อวาน วันนี้รีบซื้อตาม โดยยังไม่ทันดูปัจจัยอื่นๆ

– การตัดสินคนจากพฤติกรรมที่เพิ่งเกิดขึ้นล่าสุด

– หลงเชื่อโฆษณาซ้ำๆเพราะเห็นบ่อย

– รีวิวล่าสุดของร้านอาหารบอกว่าแย่ ทำให้เราตัดสินใจเปลี่ยนร้าน ทั้งๆที่รีวิวก่อนหน้า 200 รีวิวบอกว่าดีเยี่ยม

.

เหตุการณ์หนึ่งอาจไม่ใช่ข้อพิสูจน์ของแนวโน้มทั้งหมด และ ‘อคติ’ ทำให้เราลืมมองภาพรวม

.

อันตรายของ Recency Bias มีผลต่อการตัดสินใจมาก

.

ในสถานการณ์ฉุกเฉิน สมองจะเลือกสิ่งที่เข้าถึงง่ายที่สุด ซึ่งมักเป็น “สิ่งล่าสุดที่เคยเจอ” แต่มันไม่ใช่ “สิ่งที่ถูกต้องที่สุด”

.

สิ่งนี้สัมพันธ์กับงานวิจัยของ แดเนียล คาห์เนอมัน (Daniel Kahneman) ที่ระบุว่า มนุษย์มีระบบความคิดอยู่ 2 แบบได้แก่

.

System 1 – คิดเร็ว อัตโนมัติ ใช้ความรู้สึก

System 2 – คิดช้า ใช้เหตุผล วิเคราะห์ลึก

.

Recency Bias คือผลิตผลของ System 1 ที่ไม่ได้ถูก ‘ตรวจสอบ’ โดย System 2

.

พูดง่ายๆก็คือ Recency Bias เกิดขึ้นเมื่อ System 1 เข้าครอบงำสมองของเรา

.

ทางออก ไม่ใช่การที่ต้องจำทุกอย่างให้แม่น แต่คือการรู้ว่าเรากำลังหลงอะไรอยู่รึปล่าว มีหลายวิธีช่วยฝึกได้แก่

.

1. ฝึก CRM & TRM จำลองสถานการณ์ แชร์ประสบการณ์จริง บอกเล่าว่าเคยพบ Recency Bias และทำให้ตัดสินใจผิดอย่างไร ยิ่งเล่าจากประสบการณ์ตรง ยิ่งกระตุ้นการเรียนรู้

.

2. ใช้ Checklist แม้ในสถานการณ์คุ้นเคย

“ความคุ้นเคย” คือดาบสองคม

เพราะความคุ้นเคยมักถูก Recency หลอกว่า “เหมือนเดิม”

.

3. เปิดโอกาสให้ทีมเสนอ “ทุกแนวทาง” โดยไม่ลำเอียงต่อคำตอบสุดท้าย ในบางกรณี คำตอบแรกอาจดีกว่าคำตอบท้าย ในบางกรณี คำตอบท้ายคือสิ่งที่ควรทำ แต่ที่แน่ๆ คือ .. อย่าให้ “ลำดับเวลา” มากำหนด “คุณภาพของคำตอบ”

.

4. เก็บข้อมูลให้มาก ก่อนตัดสิน อย่าด่วนสรุปจากความรู้สึก เพราะความรู้สึกมักจำแต่สิ่งที่เพิ่งเกิดขึ้น ไม่ใช่สิ่งที่เคยเกิดขึ้นเสมอไป

.

5. ยอมรับว่าบางอย่าง .. เกิดขึ้นแบบสุ่ม

.

มนุษย์ชอบ ‘เชื่อมจุด’ แต่บางครั้งจุดนั้นไม่ได้มีอะไรเชื่อมและสัมพันธ์กันเลย

.

บทสรุปคือ อย่าเชื่อสมองเพียงเพราะมันจำง่าย

.

Recency Bias ไม่ใช่ความผิดของใคร

.

แต่คือกับดักที่ต้องรู้ทัน

ในห้องนักบิน ในชีวิตประจำวัน

.

เราควรสงสัยทุกความรู้สึกที่บอกว่า “เพิ่งเกิดแบบนี้ ฉะนั้นมันต้องเกิดอีกแน่”

.

ยั้งใจคิดไว้สักนิดว่า .. มันอาจไม่เหมือนเดิม

.

เพราะความรู้สึกที่เพิ่งเกิดขึ้น .. อาจจำแม่น

.

แต่ก็หลอกเก่งไม่แพ้กัน

.